خشکسالی کشاورزی و به تبع آن خشکسالی اقتصادی، اجتماعی را جدی بگیریم

رئیس و عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب مرکز آموزش عالی کاشمرگفت: نتایج این تحقیقات انجام شده در سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد بر اساس شاخص SPI، حوضه آبخیز دشت کاشمر در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ در مدت ۶ و ۱۲ ماهه دچار خشکسالی هواشناسی شده و این روند در سال‌های اخیر تشدید شده است.
هادی معماریان  در گفتگو با روابط عمومی مرکز آموزش عالی کاشمر گفت: دانشگاهها علاوه  بر نقش های معمول پژوهشی، آموزشی و خدمات تخصصی معمول، رسالت اجتماعی در جهت خیر عمومی دارند و همانطور که اعضای هیأت علمی جزء نخبگان و گروه های مرجع جامعه محسوب می شوند، انتظار می رود در جهت مسؤولیتهای اجتماعی دانشگاه نیز مشارکت کنند گفت: در این راستا تحقیقاتی جهت تحلیل روند خشکسالی هیدرولوژیک (آب زیرزمینی) منطقه  انجام داده ایم و  که نشان می‌دهد سطح آب زیرزمینی در تمامی چاه‌های مشاهده شده منطقه با نرخ میانگین حدود یک متر در سال افت داشته و بر اساس شاخص PSI کل دشت در شرایط خشکسالی آب زیرزمینی قرار گرفته است.
وی افزود: تشدید خشکسالی آب زیرزمینی در منطقه پس از چهار سال از شروع روند خشکسالی هواشناسی رخ داده است.
این متخصص مهندسی آب ادامه داد: براساس نقشه‌های استخراج شده، دشت کاشمر از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ به طور تدریجی در شرایط خطرناک و حداقل تاریخی قرار می‌گیرد. به عبارتی خشکسالی آب زیرزمینی در دشت کاشمر رفته رفته به اوج خود رسیده است. در قسمت‌های شرقی و شمالی دشت نسبت به قسمت غربی و جنوبی دشت شدت خشکسالی کمتر است و علت آن نیز می‌تواند حفر چاه‌های کمتر و به تبع آن بهره‌برداری کمتر باشد.
وی با اشاره به تأثیر مثبت عملیات آبخوانداری صورت گرفته در بخش‌های شمال شرقی منطقه و بخش شمالی شهرستان خلیل آباد و همچنین اثر طرح تغذیه مصنوعی اجرا شده بر روی رودخانه “شصت دره” به منظور مهار سیلاب‌های شهری و تغذیه سفره زیرزمینی گفت: البته درشت دانه تر بودن آبخوان در بخش‌های شرقی و شمالی و همچنین اثر چاه‌های جذبی را نباید نادیده گرفت. 
معماریان افزود: تاکنون ۵۰۷ چاه عمیق و نیمه عمیق در دشت کاشمر حفر شده که میزان برداشت سالانه از منابع آب زیرزمینی آن حدود ۱۳۴ میلیون متر مکعب است.
وی ادامه داد: در بخش کشاورزی اضافه برداشتی معادل ۲۲ میلیون متر مکعب در سال از ۲۱۵ حلقه چاه صورت می‌پذیرد. درواقع همین برداشت‌های اضافی باعث افت سطح آب چاه‌ها می‌شود.  
این استاد دانشگاه گفت: اضافه برداشت در هشت حلقه چاه در بخش صنعت و ۱۶ حلقه چاه در بخش خدمات نیز به ترتیب ۰/۲۲ و ۰/۲۹ میلیون متر مکعب است و کسری مخزن دشت در بلند مدت معادل ۳۶ میلیون مترمکعب است.
وی افزود: دشت کاشمر در دو دهه اخیر با نرخ افزایش جمعیتی حدود ۲۰ درصد مواجه بوده و به تبع آن نیاز به مواد غذایی و محصولات کشاورزی نیز افزایش چشمگیر داشته است. سطوح کشاورزی نیز بطور متوسط ۲۰ درصد افزایش یافته ولی آنچه که مغفول مانده بهره‌وری آب در بخش کشاورزی است که تغییر محسوسی نکرده است.
معماریان با بیان اینکه کشاورزی منطقه اغلب سنتی و خرده مالکی با متوسط راندمان آبیاری کمتر از ۵۰ درصد است ادامه داد: در سال‌های اخیر تغییر محسوسی در الگوی کشت منطقه رخ نداده و بهینه سازی آن در دستور کار سازمان‌های ذیربط نبوده است.
وی با بیان اینکه با این حال بار خشکسالی هواشناسی را سفره آب زیرزمینی بر دوش کشیده و با میزان برداشت بیش از حد از آبخوان تاکنون نگذاشته‌ایم کشاورزی ناکارآمد منطقه کاهش سطح یا کاهش تولید معنی داری داشته باشد؛ گفت: بهای این امر به گفته کاررشناسان، فرونشست دشت و تخریب روزافزون آبخوان با نرخ فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتیمتر بوده است؛ اما تا کجا خواهیم رفت؟
این دانشیار و عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب مرکز آموزش عالی کاشمر گفت: فقط کمتر از یک دهه وقت داریم شرایط را به حالت نرمال برگردانیم وگرنه با این روند وارد خشکسالی شدید کشاورزی خواهیم شد و به تبع آن خشکسالی اقتصادی – اجتماعی رخ خواهد داد  زیرا  بیش از ۸۰ درصد از چرخش اقتصادی منطقه منشاء کشاورزی دارد.