دیدگاه نخبگانی
بوی خوش فصل مردم!
تحلیلی اجتماعی ـ سیاسی از منظر علم مدیریت منابع آب
دکتر میثم مجیدی خلیل‌آباد
عضو هیأت علمی مرکز آموزش‌عالی کاشمر
بوی خوش فصل مردم!
تحلیلی اجتماعی ـ سیاسی از منظر علم مدیریت منابع آب
دکتر میثم مجیدی خلیل‌آباد
عضو هیأت علمی مرکز آموزش‌عالی کاشمر
از بزرگترین نعمتهای خدادادی را میتوان چهارفصل بودن کشور عزیزمان ایران دانست. کشوری که به لطف طبیعت، اقلیمها و شرایط آب و هوایی متنوعی را در پهنه زیبای خود گسترانده است.
در این موهبت الهی، کنار فصول طبیعی، فصلهای مردم اما ظهور کمرنگی دارد. هر از گاهی فصل دل انگیز مردم هم نمایان میشود که در آن مردم بسیار حائز اهمیت هستند!
از منظر علم مدیریت منابع آب، خصوصیات فصل مردم را میتوان در چند مورد برشمرد. فصل مردم، مشابه بارش نعمت الهی در مناطق گرم و خشک است. چیزی که مردم این مناطق، معمولاً زیاد احساس و مشاهده کرده اند! این بارشها نه به شکل برف، بلکه به شکل باران و عمدتاً با «شدت زیاد» و نیز «مدت اندک» اتفاق میافتد، که ماحصل آن بیشتر به صورت آبگرفتگی و یا سیلاب است، که خشک و تَر و خلاصه همه را با هم میبَرد و یا به گِل مینشاند!
مضاعف این‌که، با تغییرات اقلیمی، امروزه با پدیده های حَدی مواجه هستیم که در علم مدیریت منابع آب، آن را اکستریم مینامند. اکستریمها، امروزه پدیده های با شدت بالا و مدت کم را تقویت نیز کرده است. فصل مردم ما، از این خصوصیت نیز بی بهره نیست. یعنی سیلاب‌ها، مخربتر و گذراتر شده اند!
در فصل مردم، چندین پدیده دیگر نیز اتفاق میافتد، مثل مه آلود شدن شدید به نحوی که تشخیص سره از ناسره را دشوار میکند. لغزندگی جاده و مسیر، که حرکت را کُند و مختل و نیز گاه گِل آلود شدن آب که ماهیگیری را فقط برای عدهای خاص فراهم میسازد.
معیارهای جالبی نیز در فصل مردم مطرح میگردد، مثلاً استقلالی یا پرسپولیسی بودن میتواند ما را چهارسال بعد، یک لحظه هم رها نکند و خاطره شگفت‌انگیزی از فصل مردم برجای بگذارد! معیارهای دیگری چون اقوام و فامیل وابسته، بچه محل، رِفیق پایه، حتی استایل و لباس زیبا، لیستهای بلند و کوتاه، شعرها، شعارها و ترانه های هیجانی و غیره، همگی در این فصل مردم ناخداگاه تبلور یافته و حتماً مستحضر هستید که عبور از خطوط مختلف رنگی در این فصل نیز بلامانع است.
شوربختانه، گاه این معیارها سبب انتخاب راهی میشود که ظاهراً امکان بازگشت که هیچ، امکان پایش و ارزیابی آن را نیز ناممکن میسازد. شوربختی دیگر را باید در کشور بیستونها و چهل ستونها جُست، آنجا که در فصل مردم، گاه از این سوی بام و گاه از آن سوی بام میافتیم! الگوهایی که هر چهار یا هشت سال دوباره اتفاق میافتد و خوشبختانه، خاطراتمان، ما را در مواجهه با مخاطرات این فصل، یاری نمینماید! خلاصه، فصل مردم، پر از موج و هیجان است و بعضاً هر چی مواجتر، بهتر!
البته، آنچه گفته شد بدین معنی نیست که تشخیصها همواره ناصحیح است، بلکه صرفاً بدین معنی ست که در فصل مردم، تشخیص اصلح همواره سخت است و سخت تر از آن، تبعات این موج و تحمل چهارساله همراه شدن با آن است.
در علم مدیریت منابع آب، باید به موضوع مهم دیگری نیز اشاره کرد و آن مفهوم «حکمرانی» ست. «حکمرانی ـ که با حاکمیت متفاوت است ـ مجموعه ای از اقدامات فردی و نهادی، عمومی و خصوصی برای برنامه ریزی و اداره امور است که فرآیند مستمری از ایجاد تفاهم میان منافع متفاوت و متضاد است و شامل نهادهای رسمی و ترتیبات غیررسمی و سرمایه اجتماعی شهروندان است». حکمرانی مشخص میکند؛ تصمیمات چگونه اخذ میشود، چه کسی میتواند از منابع استفاده کند و چگونه از پایداری منابع و تداوم حیات، حفاظت میشود. در فصل مردم، آنچه لااقل میتواند در بلندمدت و به کمک موج منتخب اتفاق افتد، پیگیری مجدانه اصلاح حکمرانی از وضعیت عمودی فعلی به وضعیت مطلوب (مردم ـ محور) است، آنجا که ارتباط دوسویه و متقابل، همراه با اعتماد و عدالت، فراگیر میشود. مهمترین شاخص ارزیابی وکیل منتخب مردم را، پایمردی و اصرار بر حکمرانی شبکه ای (مردم ـ محور) و توانمندسازی نهادهای مردمی باید دانست که پس از آن، پایش و نظارت و ارزیابی، توسط همین نهادهای مردمی ممکن میشود.
یک خواسته اساسی میتواند همین باشد، که رای مردم فقط برای انتخاب نباشد، بلکه رای مردم، برای عزل نیز باشد. این بدان معنی ست که فصل مردم به جای هر چهار سال یکبار، لااقل دو سال یکبار پدیدار شود، یکی برای انتخاب، یکی برای رای به عملکرد و ادامه فعالیت!
این‌گونه شاید، بتوان تاثیر آبی و یا قرمز بودن، بچه محل بودن، فامیل بودن و یا شعارهای قشنگ را کم اثرتر کرده، و به جای آن فصل مردم را پر رنگ تر و ماندگارتر کرد، لااقل به اندازه ی عمر برف روی قله ها!
در این موهبت الهی، کنار فصول طبیعی، فصلهای مردم اما ظهور کمرنگی دارد. هر از گاهی فصل دل انگیز مردم هم نمایان میشود که در آن مردم بسیار حائز اهمیت هستند!
از منظر علم مدیریت منابع آب، خصوصیات فصل مردم را میتوان در چند مورد برشمرد. فصل مردم، مشابه بارش نعمت الهی در مناطق گرم و خشک است. چیزی که مردم این مناطق، معمولاً زیاد احساس و مشاهده کرده اند! این بارشها نه به شکل برف، بلکه به شکل باران و عمدتاً با «شدت زیاد» و نیز «مدت اندک» اتفاق میافتد، که ماحصل آن بیشتر به صورت آبگرفتگی و یا سیلاب است، که خشک و تَر و خلاصه همه را با هم میبَرد و یا به گِل مینشاند!
مضاعف این‌که، با تغییرات اقلیمی، امروزه با پدیده های حَدی مواجه هستیم که در علم مدیریت منابع آب، آن را اکستریم مینامند. اکستریمها، امروزه پدیده های با شدت بالا و مدت کم را تقویت نیز کرده است. فصل مردم ما، از این خصوصیت نیز بی بهره نیست. یعنی سیلاب‌ها، مخربتر و گذراتر شده اند!
در فصل مردم، چندین پدیده دیگر نیز اتفاق میافتد، مثل مه آلود شدن شدید به نحوی که تشخیص سره از ناسره را دشوار میکند. لغزندگی جاده و مسیر، که حرکت را کُند و مختل و نیز گاه گِل آلود شدن آب که ماهیگیری را فقط برای عدهای خاص فراهم میسازد.
معیارهای جالبی نیز در فصل مردم مطرح میگردد، مثلاً استقلالی یا پرسپولیسی بودن میتواند ما را چهارسال بعد، یک لحظه هم رها نکند و خاطره شگفت‌انگیزی از فصل مردم برجای بگذارد! معیارهای دیگری چون اقوام و فامیل وابسته، بچه محل، رِفیق پایه، حتی استایل و لباس زیبا، لیستهای بلند و کوتاه، شعرها، شعارها و ترانه های هیجانی و غیره، همگی در این فصل مردم ناخداگاه تبلور یافته و حتماً مستحضر هستید که عبور از خطوط مختلف رنگی در این فصل نیز بلامانع است.
شوربختانه، گاه این معیارها سبب انتخاب راهی میشود که ظاهراً امکان بازگشت که هیچ، امکان پایش و ارزیابی آن را نیز ناممکن میسازد. شوربختی دیگر را باید در کشور بیستونها و چهل ستونها جُست، آنجا که در فصل مردم، گاه از این سوی بام و گاه از آن سوی بام میافتیم! الگوهایی که هر چهار یا هشت سال دوباره اتفاق میافتد و خوشبختانه، خاطراتمان، ما را در مواجهه با مخاطرات این فصل، یاری نمینماید! خلاصه، فصل مردم، پر از موج و هیجان است و بعضاً هر چی مواجتر، بهتر!
البته، آنچه گفته شد بدین معنی نیست که تشخیصها همواره ناصحیح است، بلکه صرفاً بدین معنی ست که در فصل مردم، تشخیص اصلح همواره سخت است و سخت تر از آن، تبعات این موج و تحمل چهارساله همراه شدن با آن است.
در علم مدیریت منابع آب، باید به موضوع مهم دیگری نیز اشاره کرد و آن مفهوم «حکمرانی» ست. «حکمرانی ـ که با حاکمیت متفاوت است ـ مجموعه ای از اقدامات فردی و نهادی، عمومی و خصوصی برای برنامه ریزی و اداره امور است که فرآیند مستمری از ایجاد تفاهم میان منافع متفاوت و متضاد است و شامل نهادهای رسمی و ترتیبات غیررسمی و سرمایه اجتماعی شهروندان است». حکمرانی مشخص میکند؛ تصمیمات چگونه اخذ میشود، چه کسی میتواند از منابع استفاده کند و چگونه از پایداری منابع و تداوم حیات، حفاظت میشود. در فصل مردم، آنچه لااقل میتواند در بلندمدت و به کمک موج منتخب اتفاق افتد، پیگیری مجدانه اصلاح حکمرانی از وضعیت عمودی فعلی به وضعیت مطلوب (مردم ـ محور) است، آنجا که ارتباط دوسویه و متقابل، همراه با اعتماد و عدالت، فراگیر میشود. مهمترین شاخص ارزیابی وکیل منتخب مردم را، پایمردی و اصرار بر حکمرانی شبکه ای (مردم ـ محور) و توانمندسازی نهادهای مردمی باید دانست که پس از آن، پایش و نظارت و ارزیابی، توسط همین نهادهای مردمی ممکن میشود.
یک خواسته اساسی میتواند همین باشد، که رای مردم فقط برای انتخاب نباشد، بلکه رای مردم، برای عزل نیز باشد. این بدان معنی ست که فصل مردم به جای هر چهار سال یکبار، لااقل دو سال یکبار پدیدار شود، یکی برای انتخاب، یکی برای رای به عملکرد و ادامه فعالیت!
این‌گونه شاید، بتوان تاثیر آبی و یا قرمز بودن، بچه محل بودن، فامیل بودن و یا شعارهای قشنگ را کم اثرتر کرده، و به جای آن فصل مردم را پر رنگ تر و ماندگارتر کرد، لااقل به اندازه ی عمر برف روی قله ها!
