رییس مرکز آموزش عالی کاشمر گفت:
قصه غم بار بیابان زایی در منطقه ترشیز با وقوع پدیده فرونشست به پایان تراژدیک خود نزدیک می شود.
دکتر هادی معماریان، مهندس حفاظت خاک به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی در گفتگو با روابط عمومی و امور بین الملل مرکز آموزش عالی کاشمر گفت:
بیابان زایی به عنوان تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب بوده که در اثر عوامل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی به وجود می آید. وی افزود: اکوسیستم های سرزمینی خراسان رضوی و بخصوص منطقه ترشیز (شامل شهرستان های کاشمر، بردسکن، خلیل آباد و کوهسرخ) در برابر شرایط بهره برداری نامناسب، بسیار حساس و شکننده بوده و بالقوه یا بالفعل در معرض پدیده بیابانزایی قرار دارند.
وی گفت: براساس برآوردهای انجام شده سطح کانون‌های بحران فرسایش بادی در منطقه کاشمر در سال های اخیر به حدود ۱۲ هزار هکتار افزایش یافته است. همین موضوع در مورد بردسکن و خلیل آباد نیز صادق است. به گفته او مطالعات نشان می دهد که سه کانون برداشت گرد و غبار در جنوب کاشمر و بردسکن وجود دارد که سالیانه هزاران تن رسوبات بادی را وارد اتمسفر می کنند. دو کانون بر روی مراتع ضعیف و یک کانون بر روی اراضی کشاورزی عمدتاً فقیر و بایر قرار گرفته اند.
وی اظهار داشت نتایج تحقیقات انجام شده من و همکارانم در سال ۱۳۹۸ نشان می دهد که بر اساس شاخص SPI، حوضه آبخیز دشت کاشمر در دهه های ۸۰ و ۹۰ در بازه های زمانی ۶ و ۱۲ ماهه دچار خشکسالی هواشناسی شده و این روند در سال های اخیر تشدید شده است.
وی افزود: خشکسالی دهه های اخیر بعنوان عامل تشدید کننده روند افزایشی بیابان زایی در منطقه عمل کرده است. تحلیل روند خشکسالی هیدرولوژیک (آب زیرزمینی) منطقه نیز نشان می دهد که سطح آب زیرزمینی در تمامی چاه های مشاهده ای منطقه با نرخ میانگین حدود یک متر در سال افت داشته و بر اساس شاخص PSI کل دشت در شرایط خشکسالی آب زیرزمینی قرار گرفته است.
وی گفت: براساس نقشه های استخراج شده، دشت کاشمر از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ به طور تدریجی در شرایط خطرناک و حداقل تاریخی قرار می گیرد.
به گفته او در کمتر از دو دهه اخیر، متوسط شوری آب زیرزمینی در مناطق شرقی دشت کاشمر به بیش از ۲۰۰۰ واحد (میکروموس بر سانتیمتر) یعنی دو برابر سال ۱۳۸۴ رسیده و جبهه شوری از غرب به شرق گسترش یافته است.
معماریان گفت: در دشت بردسکن وسعت جبهه شوری زیاد (بیش از ۲۰۰۰ واحد) از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ دو برابر شده است.
وی افزود: متوسط شوری دشت درونه از ۷۵۰۰ واحد در سال ۸۸ به حدود ۹۰۰۰ واحد در سال ۹۸ رسیده است.
وی گفت: گسترش جبهه شوری بسمت آب های شیرین به مرور زمان موجب بایر شدن اراضی زراعی موجود و گسترش کانون های بحران فرسایش بادی در منطقه خواهد شد.
وی ابراز کرد: نتایج پیش بینی ها بر اساس مدل جهانی GloSEM نشان می دهد که آینده منطقه ترشیز با افزایش شدت تغییر کاربری ها و تغییر اقلیم نگران کننده خواهد بود و موجب افزایش معنی دار فرسایش خاک تا ۵ برابر میزان موجود می شود. این میزان بسیار بالاتر از آستانه تحمل فرسایش خاک در این منطقه است و عملاً امنیت غذایی منطقه را به شدت تهدید خواهد کرد.
وی گفت: با وجود شرایط اقتصادی اسف بار موجود، تحریم ها و رکود اقتصادی ناشی از کرونا، میزان اتکای معاش مردم منطقه به منابع طبیعی بشدت افزایش یافته و در چند سال اخیر میزان برداشت گونه های گیاهی بخصوص دارویی و صنعتی از مراتع و عرصه های طبیعی قوت گرفته و همین موضوع به موازات اتکای ۸۰ درصدی مردم منطقه به کشاورزی و منابع آب و خاک سبب فشار بیش از حد به اکوسیستم و شکننده شدن آن شده است که خود زمینه تشدید پدیده بیابان زایی را فراهم می کند.
به گفته او قصه غم بار بیابان زایی در منطقه ترشیز با پدیده بسیار خطرناک و تهدید کننده امنیت و حیات منطقه یعنی فرونشست به پایان خود نزدیک می شود. فرونشست‌ها و فروچاله ها آخرین مرحله بیابان زایی هستند.
وی گفت: جدیدترین مطالعات انجام شده توسط من و همکاران در سال ۱۴۰۰ نشان می دهد که دشت کاشمر بین سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ با بیشینه فرونشست ۸۰ سانتیمتری روبرو بوده است و این یعنی بحران واقعی. مسلماً در این بین عواملی مانند بیکاری، فقر، توسعه ناپایدار شهری، تغییر کاربری اراضی، مشارکت پایین مردمی، و بودجه های ترمیمی قطره چکانی دولتی بر روند بیابان زایی منطقه مؤثر بوده و منجر به شکننده شدن بیشتر اکوسیستم می شود.
